ถาม : อินทรีย์ห้า และ อินทรีย์หก คืออะไร สำคัญอย่างไร

ตอบ : อินทรีย์ แปลว่า สิ่งที่เป็นใหญ่เฉพาะตัวสิ่งที่อยู่กับเราหรืออายตนะภายใน มี ตา หู จมูก ลิ้น กายใจ คู่กันกับอายตนะภายนอกหรือสิ่งภายนอก คือ รูป เสียง กลิ่นรส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เหล่านี้เป็นใหญ่เฉพาะแต่ละเรื่องของมันเอง ตาเป็นใหญ่ในการมองเห็น หูเป็นใหญ่ในการฟัง จมูกเป็นใหญ่ในการดมกลิ่น ลิ้นเป็นใหญ่ในการกิน รู้ว่ารสเปรี้ยว หวาน เค็ม กายเป็นใหญ่ในการรับรู้ว่าเย็นร้อนอ่อนแข็ง และมโนคือ ใจ ก็เป็นใหญ่ในการรู้สึกนึกคิดเวลากระทบกับธรรมารมณ์ รวม 6 อย่างเรียกว่า อินทรีย์หก เป็นสิ่งที่เกี่ยวข้องกับตัวเรา
              ส่วนอินทรีย์ห้า มี ศรัทธา วิริยะ สติ สมาธิ ปัญญา เป็นอินทรีย์เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติของเรา ในการเจริญกำลังอินทรีย์ให้แก่กล้า ให้เป็นพลัง ใน 5 อย่างนี้ สติยิ่งมีมากเท่าไรยิ่งดี อย่างอื่นนั้นให้เสมอกัน ศรัทธามากเกินไปถ้าขาดปัญญาก็ไม่ดี สมาธิก็ให้พอสมดุลกัน ถ้าปัญญามากไปมักจะคิดมากทำให้ขาดสมาธิ ถ้าสมาธิพอดี ปัญญาพอดี ความพากเพียรสม่ำเสมอพอดี การปฏิบัติจะไหลลื่น ถ้าอินทรีย์ทั้งห้าแก่กล้าสมบูรณ์จะส่งเสริมการปฏิบัติให้ดำเนินไปได้สะดวก เราดูตัวเองได้ เรามีศรัทธาขนาดไหน เรามีความเพียรมากหรือน้อย สติเกิดขึ้นมากขนาดไหน สมาธิมีความเข้มข้นมากหรือไม่ ปัญญาเข้าใจเรื่องสิ่งทั้งหลายที่เกิดขึ้นเป็นปัจจุบันตามความเป็นจริงได้ขนาดไหน ให้ดูตัวเอง ท่านบอกว่า วิญญูชนรู้ได้เฉพาะตน รู้อยู่ที่ตัวเราเอง อันไหนมีมากมีน้อย เสมอกันหรือไม่หรืออันไหนบกพร่องไป อารมณ์ของสมาธิ คือมีความสุข อิ่มสบาย ไม่เครียด เบา สบาย เราก็ดูของใครของมัน วันนี้มีความสุขไหม สบายไหม ไหลลื่นไหม มีความรู้สึกอัดอั้นตันใจไหม หายใจอิ่มไหม หายใจคล่องหรือเปล่า ถ้านั่งก็เป็นสมาธิ ยืนเดินก็เป็นสมาธิ แสดงว่าเรามีอินทรีย์ต่างๆ ที่เหมาะสมเกื้อกูลซึ่งกันและกัน อันนี้คือการปฏิบัติ

พระครูบวรศีลวัตร (ประเสริฐ รกฺขิตสีโล)

วัดเลิศสวัสดิ์ (เขาจันทร์งาม) นครราชสีมา

สาขาวัดหนองป่าพงที่ 3

(จากหนังสือตอบตามธรรม เล่ม 2)