พระพุทธองค์ตรัสว่า จิตมีราคะ ก็รู้ชัดว่าจิตมีราคะ จิตกับราคะนี่เป็นคนละอย่างกัน จิตเป็นอย่างหนึ่ง ราคะก็เป็นอย่างหนึ่ง แต่จะรู้จักจิต ต้องอาศัยราคะในการพิจารณา จิตมีราคะมีลักษณะเช่นนี้ อยากได้ ต้องการ ติดข้อง ดึงดูด จิตไม่มีราคะ มันปล่อยวาง ไม่อยากได้ ก็เป็นอีกแบบหนึ่ง เป็นจิตเหมือนกันนี่แหละ รู้จักจิตผ่านคุณสมบัติต่างๆ ที่เกิดขึ้นในจิต พอรู้จักหลายๆ อย่างก็จะรู้จักว่า อ๋อ.. นี่แหละเรียกว่าจิต เป็นสิ่งไม่เที่ยงอย่างนี้เอง เมื่อกี้เป็นอีกอย่างหนึ่ง ต่อมาเป็นอีกอย่างหนึ่ง มันเป็นทุกข์ เป็นของบีบคั้นอย่างนี้เอง และมันไม่ใช่ตัวตนเพราะอย่างนี้เอง
อาศัยคุณสมบัติหลายๆ อย่างมาประกอบรวมกัน จิตจึงเกิดขึ้นได้ จิตเป็นประธานเพราะเกิดกับทุกอัน ส่วนอันอื่นๆ ไม่ได้เป็นประธาน จิตมีราคะ ราคะเกิด จิตก็เกิดด้วย จิตเป็นประธาน จิตไม่มีราคะ ราคะไม่มี แต่จิตก็เกิดด้วย จิตเป็นประธาน ราคะไม่ได้เป็นประธาน โทสะก็ไม่ได้เป็น ตอนมีราคะ โทสะมันไม่ได้มี แต่จิตมี ตอนมีโทสะ ราคะก็ไม่มี แต่จิตก็มีเหมือนกัน จึงเรียกว่า จิตเป็นประธาน ส่วนสภาวะอื่นไม่เป็นประธาน แต่ก็อิงอาศัยกัน ดูอย่างนี้ เพื่อให้สามารถฝึกฝนสติปัญญา ทำให้รู้จักจิตได้ รู้จักตัวประธาน

หนังสือ สติปัฏฐาน ๔ (ชุดโพธิปักขิยธรรม) หน้า ๑๓๕
โดย สุภีร์ ทุมทอง06