พระศาสดาทรงสดับคำของนาง   จึงตรัส   "อย่าคิดเลยปฏาจารา, เธอมาสู่สำนักของผู้สามารถจะเป็นที่พึ่งพำนักอาศัยของเธอได้แล้ว;   เหมือนอย่างว่า  บัดนี้  บุตรคนหนึ่งของเธอถูกเหยี่ยวเฉี่ยวไป, คนหนึ่งถูกน้ำพัดไป,  สามีตายแล้วที่ทางเปลี่ยว, มารดาบิดาและพี่ชายถูกเรือนทับ ฉันใด;  น้ำตาที่ไหลออกของเธอผู้ร้องไห้อยู่ในสงสารนี้  ในเวลาที่ปิยชนมีบุตรเป็นต้นตาย ยังมากกว่าน้ำแห่งมหาสมุทรทั้ง  ๔  ก็ฉันนั้นเหมือนกัน" ดังนี้แล้ว  ตรัสพระคาถานี้ว่า:-

                             

"น้ำในสมุทรทั้ง  ๔  มีประมาณน้อย, น้ำตาของคนผู้อันทุกข์ถูกต้องแล้ว  เศร้าโศก มิใช่น้อยมากกว่าน้ำในมหาสมุทรนั้น;   เหตุไร  เธอจึงประมาทอยู่เล่า ?  แม่น้อง."  

 

เมื่อพระศาสดาตรัสอนมตัคคปริยายสูตรอยู่อย่างนั้น,  ความโศกในสรีระของนาง  ได้ถึงความเบาบางแล้ว ลำดับนั้น   พระศาสดาทรงทราบที่นางผู้มีความโศกเบาบางแล้วทรงเตือนอีก  แล้วตรัสว่า  " ปฏาจารา  ขึ้นชื่อว่าปิยชนมีบุตรเป็นต้น   ไม่อาจเพื่อเป็นที่ต้านทาน    เป็นที่พึ่ง    หรือเป็นที่ป้องกันของผู้ไปสู่ปรโลกได้; เพราะฉะนั้น  บุตรเป็นต้นเหล่านั้นถึงมีอยู่   ก็ชื่อว่าย่อมไม่มีทีเดียว,  ส่วนบัณฑิตชำระศีลแล้ว  ควรชำระทางที่ยังสัตว์ให้ถึงนิพพานของตนเท่านั้น" 

 

เมื่อจะทรงแสดงธรรม   ได้ตรัสพระคาถาเหล่านี้ว่า :-

"บุตรทั้งหลาย  ไม่มีเพื่อต้านทาน,  บิดาก็ไม่มี ถึงพวกพ้องก็ไม่มี, เมื่อบุคคลถูกความตาย ครอบงำแล้ว  ความต้านทานในญาติทั้งหลาย     ย่อมไม่มี;

บัณฑิตทราบอำนาจประโยชน์นั้นแล้ว สำรวมในศีล พึงชำระทางไปพระนิพพานโดยเร็วทีเดียว."

ในกาลจบเทศนา นางปฏาจาราเผากิเลสมีประมาณเท่าฝุ่นในแผ่นดินใหญ่แล้ว ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล, ชนแม้เหล่าอื่นเป็นอันมากบรรลุอริยผลทั้งหลาย   มีโสดาปัตติผลเป็นต้น  ดังนี้แล.

 

นางได้อุปสมบทแล้วปรากฏชื่อว่า  " ปฏาจารา "   เพราะนางกลับความประพฤติได้. วันหนึ่ง  นางกำลังเอาหม้อตักน้ำล้างเท้า    เทน้ำลง.น้ำนั้นไหลไปหน่อยหนึ่งแล้วก็ขาด.   ครั้งที่ ๒  น้ำที่นางเทลง   ได้ไหลไปไกลกว่านั้น.   ครั้งที่  ๓ น้ำที่เทลง  ได้ไหลไปไกลแม้กว่านั้น ด้วยประการฉะนี้.  นางถือเอาน้ำนั้นนั่นแลเป็นอารมณ์  กำหนดวัยทั้ง  ๓  แล้ว  คิดว่า

"สัตว์เหล่านี้   ตายเสียในปฐมวัยก็มี   เหมือนน้ำที่เราเทลงครั้งแรก,   ตายเสียในมัชฌิมวัยก็มี เหมือนน้ำที่เราเทลงครั้งที่ ๒ ไหลไปไกลกว่านั้น, ตายเสียในปัจฉิมวัยก็มี  เหมือนน้ำที่เราเทลงครั้งที่ ๓ ไหลไปไกลแม้กว่านั้น."

      

พระศาสดาประทับในพระคันธกุฎี     ทรงแผ่พระรัศมีไป    เป็นดังประทับยืนตรัสอยู่เฉพาะหน้าของนาง  ตรัสว่า   "ปฏาจารา      ข้อนั้นอย่างนั้น,   ด้วยว่าความเป็นอยู่วันเดียวก็ดี   ขณะเดียวก็ดี   ของผู้เห็นความเกิดขึ้นและความเสื่อมแห่งปัญจขันธ์เหล่านั้น  ประเสริฐกว่า   ความเป็นอยู่  ๑๐๐  ปี  ของผู้ไม่เห็นความเกิดขึ้นและความเสื่อมแห่งปัญจขันธ์"

 

ดังนี้แล้ว  เมื่อจะทรงสืบอนุสนธิแสดงธรรม  จึงตรัสพระคาถานี้ว่า:-

โย  จ  วสฺสสตํ    ชีเว                 อปสฺสํ  อุทยพฺพยํ       

เอกาหํ   ชีวิตํ  เสยฺโย                ปสฺสโต  อุทยพฺฑยํ.

"ก็ผู้ใด  ไม่เห็นความเกิดขึ้นและความเสื่อมอยู่พึงเป็นอยู่   ๑๐๐  ปี,  ความเป็นอยู่วันเดียวของผู้เห็นความเกิดและความเสื่อม  ประเสริฐกว่าความเป็นอยู่ของผู้นั้น."

 

จบธรรมเทศนานางปฏาจาราบรรลุอรหันต์

 

 ความโดยย่อ ขุททก.คาถา.๔๑/๔๙๕/๑๘