สมาธิสูตร 

               ว่าด้วยการได้สมาธิของภิกษุ 

     {๖}  [๖]    ครั้งนั้นแล  ท่านพระอานนท์เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ  ถวาย อภิวาทแล้วนั่ง ณ ที่สมควร  ได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคดังนี้ว่า 

            “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    มีได้หรือหนอ    การที่ภิกษุได้สมาธิโดยไม่ต้องมีสัญญา (ความจำได้หมายรู้) ในธาตุดินว่าเป็นธาตุดิน๑  ในธาตุน้ำว่าเป็นธาตุน้ำ  ในธาตุไฟว่าเป็นธาตุไฟ    ในธาตุลมว่าเป็นธาตุลม    ในอากาสานัญจายตนฌาน ๒ ว่า เป็นอากาสานัญจายตนฌาน ในวิญญาณัญจายตนฌาน๓ว่าเป็นวิญญาณัญจายตนฌาน  ในอากิญจัญญายตนฌาน ๔ ว่าเป็นอากิญจัญญายตนฌาน  ในเนวสัญญานาสัญญายตนฌานว่าเป็นเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน    ในโลกนี้ว่าเป็นโลกนี้    ในโลกหน้าว่าเป็นโลกหน้า    แต่ต้องมีสัญญา”

 

                พระผู้มีพระภาคตรัสว่า  “อานนท์    มีได้  การที่ภิกษุได้สมาธิโดยไม่ต้องมีสัญญา ในธาตุดินว่าเป็นธาตุดิน    ในธาตุน้ำว่าเป็นธาตุน้ำ    ในธาตุไฟว่าเป็นธาตุไฟ    ในธาตุลม ว่าเป็นธาตุลม    ในอากาสานัญจายตนฌานว่าเป็นอากาสานัญจายตนฌาน    ใน วิญญาณัญจายตนฌานว่าเป็นวิญญาณัญจายตนฌาน    ในอากิญจัญญายตนฌานว่า เป็นอากิญจัญญายตนฌาน    ในเนวสัญญานาสัญญายตนฌานว่าเป็นเนวสัญญานา สัญญายตนฌาน    ในโลกนี้ว่าเป็นโลกนี้    ในโลกหน้าว่าเป็นโลกหน้า    แต่ต้องมีสัญญา” 

  

๑. มีสัญญาในธาตุดินว่าเป็นธาตุดิน  หมายถึงการบริกรรมดินเป็นอารมณ์กัมมัฏฐานโดยกำหนดว่า  “ดิน  ดิน” 

   (องฺ.ทสก.อ.  ๓/๖/๓๑๙) 

๒.  อากาสานัญจายตนฌาน  หมายถึงฌานที่กำหนดอากาศคือช่องว่างอันหาที่สุดมิได้เป็นอารมณ์  เป็นฌานขั้นที่  ๑  ของอรูปฌาน  ๔  (ที.สี.อ.  ๔๑๔/๓๐๘) 

๓. วิญญาณัญจายตนฌาน  หมายถึงฌานที่กำหนดวิญญาณอันหาที่สุดมิได้เป็นอารมณ์  เป็นฌานขั้นที่  ๒  ของอรูปฌาน  ๔  (ที.สี.อ.  ๔๑๔/๓๐๘) 

๔.  อากิญจัญญายตนฌาน  หมายถึงฌานที่กำหนดภาวะไม่มีอะไรเป็นอารมณ์  ฌานนี้เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าสัญญัคคะ  (ที่สุดแห่งสัญญา)  เพราะเป็นภาวะสุดท้ายของการมีสัญญากล่าวคือผู้บรรลุอากิญจัญญายตนฌานแล้ว  ขั้นต่อไปจะเข้าถึงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานบ้าง  เข้าถึงสัญญานิโรธบ้าง  (ที.สี.อ.  ๔๑๔/๓๐๘) 

 

            ท่านพระอานนท์ทูลถามว่า    “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ มีได้อย่างไร  การที่ภิกษุ ได้สมาธิโดยไม่ต้องมีสัญญาในธาตุดินว่าเป็นธาตุดิน    ในธาตุน้ำว่าเป็นธาตุน้ำ ใน ธาตุไฟว่าเป็นธาตุไฟ  ในธาตุลมว่าเป็นธาตุลม  ในอากาสานัญจายตนฌานว่าเป็น อากาสานัญจายตนฌาน    ในวิญญาณัญจายตนฌานว่าเป็นวิญญาณัญจายตนฌาน    ในอากิญจัญญายนตฌานว่าเป็นอากิญจัญญายตนฌาน    ในเนวสัญญานาสัญญายตนฌานว่าเป็นเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน    ในโลกนี้ว่าเป็นโลกนี้    ในโลกหน้าว่าเป็นโลกหน้า    แต่ต้องมีสัญญา” 

            

              พระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่า    “อานนท์    ภิกษุในธรรมวินัยนี้    เป็นผู้มีสัญญาอย่างนี้ว่า    ภาวะที่สงบ    ประณีต    คือ    ความระงับสังขารทั้งปวง    ความสละคืน อุปธิกิเลสทั้งปวง    ความสิ้นไปแห่งตัณหา    ความคลายกำหนัด    ความดับ    นิพพาน๑ อานนท์    มีได้อย่างนี้แล    การที่ภิกษุได้สมาธิโดยไม่ต้องมีสัญญาในธาตุดินว่าเป็นธาตุ ดิน    ในธาตุน้ำว่าเป็นธาตุน้ำ    ในธาตุไฟว่าเป็นธาตุไฟ    ในธาตุลมว่าเป็นธาตุลม    ใน อากาสานัญจายตนฌานว่าเป็นอากาสานัญจายตนฌาน    ในวิญญาณัญจายตนฌาน ว่าเป็นวิญญาณัญจายตนฌาน    ในอากิญจัญญายตนฌานว่าเป็นอากิญจัญญายตน- ฌาน    ในเนวสัญญานาสัญญายตนฌานว่าเป็นเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน    ใน โลกนี้ว่าเป็นโลกนี้    ในโลกหน้าว่าเป็นโลกหน้า    แต่ต้องมีสัญญา” 

                    

                                            สมาธิสูตรที่ ๖ 

 

  #องฺคุตฺ.ทสก_เอก.๖/๙